AZOT: AZOTUN BİTKİ GELİŞMESİNE ETKİLERİ
Azotun Bitkilerin Karbonhidrat içerikleri Üzerine Etkisi: Gelişme ortamına uygulanan azot miktarındaki artışa bağlı olarak bitkilerde karbonhidrat içeriği azalır. Bir başka deyişle karbonhidrat-azot dengesi bozulur. Gereğinden fazla azot, bitkilerde şeker sentezini olumsuz şekilde etkiler. Toprağa gereğinden fazla uygulanan azot tahıllarda tanenin azot içeriğinin artmasına buna karşın nişasta miktarının önemli düzeyde azalmasına neden olmaktadır.Benzer şekilde meyve ve sebzelerde de olumsuz şekilde etkilenmektedir. Azota bağlı olarak amidlerin birikmesi sonucu meyve ve sebzelerin tadı ekşimsi olmaktadır. Azotun Bitki Suyu Üzerine
Etkisi: Azotun bitki suyu üzerine dolaylı olarak olumlu yönde etki yapmaktadır. Azotun bitki suyu üzerine etkisi özellikle lif bitkilerinde çok daha önemlidir. Azotlu gübre lif bitkilerinin ürün miktarını artırırken yüzde lif oranını düşmesine yol açar. Ancak kenevir bitkisinde azot, lif hücrelerinin ince duvarlı, büyük ve bol protoplazmalı olmasını sağlayarak lifin kırılmaya karşı daha az dayanıklı olmasına yol açar. Kuşkusuz bu istenmeyen durumdur.
Azotun Kök Büyümesi ve Ürün Miktarı Üzerine Etkisi: Bitkilerin tepe ve kök büyüme organları üzerine azotun etkisi aynı değildir. Genel olarak toprağa uygulanan azot miktarı ile ilgili olarak bitkinin tepe büyümesi kök büyümesine göre çok daha fazladır. Yeterli düzeyde azot bulunmayan ortamda bitkilerin kökleri uzun, ince ve çok az dallanmış olmasına karşın, azotun ortamda yeterli olması durumunda kökler kısa, kalın ve iyi dallanmış bir gelişme gösterir. Genellikle yarayışlı azot yönünden yoksun olan ortamda yetiştirilen bitkilerde kök sistemi göreceli olarak az olmaktadır. Ülkemizde azotlu gübre uygulanmak suretiyle çeşitli bitkiler üzerinde yapılan araştırmalarda azot miktarı ile ürün arasında olumlu ve önemli ilişkiler saptanmıştır. Amasya da (Ateşalp ve Işık 1978) yapılan elma denemesinde azot miktarının armasına paralel olarak ürün miktarının da arttığı saptanmıştır. Azotlu gübre miktarı ile pancar verimi arasındaki ilişkiyi araştıran İnal (1994) azotlu gübre uygulaması ile pancar verimi arasında doğrusal bir ilişki olduğunu bildirmiştir. Aynı şekilde Bursa da artan azot miktarının buğday da tane ve sap verimi üzerine olan olumlu etkisi ile tane ve sap miktarında artış olduğu gözlemlenmiştir. Azotun Bitkilerde
Yatma Üzerine Etkisi: Ortamda gereksinim duyulan miktarın üzerinde azotun bulunması bitkilerin yatmasına yol açar. Bu durum azotun, sap, dal, yaprak gibi vejatatif oranlarının fazlaca gelişmesi ile yakından ilgilidir. Yatma özellikle tahıl bitkilerinde önemli bir sorundur. Tahılda yatmayı önlemek için:
1-Yatmaya dayanıklı çeşitler yetiştirilmekte,
2-hormon ve benzeri kimyasal maddeler uygulanmak suretiyle bitkinin vejatatif gelişmesi önlenmekte ve
3-Azotlu gübreler yeteri düzeyde ve olabildiği kadar geç, başlık gübre olarak kullanılmaktadır.
Azotun Hasat Zamanı Üzerine Etkisi: Ortamda gereğinden fazla bulunan azot hasat zamanının gecikmesine neden olmaktadır. Orta Anadolu yöresinde azotlu gübre uygulanan parsellerde buğday hasadının 8-10 gün daha geciktiği gözlenmiştir. Hasat zamanının gecikmesi özellikle yağışların erken başladığı ve ilk donun erken görüldüğü yörelerde önemlidir. Tarla bitkilerinde hasat zamanı ile meyvelerin olgunluğa erişme zamanı üzerine azotun etkisi değerlendirilirken:
1- toprağın azot durumu,
2- Toprağa uygulanacak azot miktarı,
3- Azotun toprağa uygulanma zamanı
4- Bitkinin özelliği dikkate alınmalıdır. Azotun Bitkilerin Hastalıklara Karşı Dayanıklılığı Üzerine Etkisi: Bitki ve çevre koşullarına bağlı olarak azot bitkilerin hastalıklara karşı dayanıklılığı üzerine etki yapmaktadır. Ortamda gereğinden fazla bulunan azotun bitkilerde mantari hastalıklara neden olduğu saptanmıştır. Örneğin arpa bitkisinde kahverengi pas, çeltik bitkisinde kahverengi yaprak lekesi, ve buğday bitkisinde kök boğazı ve başak çürüklüğü hastalıklarının azot fazlalılığına bağlı olarak ortaya çıktığı belirlenmiştir. Azot fazlalığı taze, yeşil ve genç bitki dokularında fakültatif patojenlere karşı dayanıklılığın artmasına buna karşın obligat parazitlere karşı dayanıklılığın azalmasına neden olmuştur. Toprağa uygulanan azot çeşidi bitkilerde hastalık oluşumu üzerine etkilidir.Belli bir azot şeklinin bitkilerde hastalığın ortaya çıkması üzerine bitki çeşidi, önceden yetiştirilen bitki, uygulanan azot dozu, önceden uygulanan azotun kalıntı etkisi, azotun uygulanma zamanı, toprak mikroflorası, NH4 iyonunun NO3 iyonuna oranı gibi çok çeşitli etmenler etki yapmaktadır.
BİTKİLERDE AZOT NOKSANLIĞINDA GÖRÜLEN BELİRTİLER: Bitkilerde azot noksanlığının somut belirtisi yapraklarda görülen genel sararmadır. Sararma yaşlı yapraklardan başlayarak genç yapraklara doğru gelişir. Yaşlı yapraklarda sararma olurken genç yapraklar bir süre yeşil renklerini korurlar. Ancak dikkatle bakıldığı zaman genç yapraklarda yeşil renk, olması gerekenden daha açıktır.Azot noksanlığında bitkilerde sarı rengin görülmesinin temel nedeni proteinlerin parçalanmasını plastidlerin parçalanmasının izlemesi ve bunun sonucu olarak klorofil sentezinin gerilemesi yada durmasıdır. Azot noksanlığı bitkilerde vejatatif gelişmeyi geriletirken generatif faaliyetin hızlanmasına ve ürün miktarının da önemli düzeyde azalmasına neden olur. Tahıl bitkilerinde azot noksanlığında gövde ince ve kısadır. Bitkiler solgun açık sarımsı yeşil renklidir. Yaşlı yapraklar sarı renkli olup, yaprak ucundan başlayarak kahverengi renk alır ve zamanından önce ölür. Patates bitkisinde azot noksanlığında yapraklar normalden daha küçük olup açık yeşil renklidir. Pamuk bitkisi azot noksanlığında soluk yeşil renktedir. Gövde ince olup dallanma çok azdır. Elma, armut, kiraz ve erik ağaçlarında yapraklar küçük, ensiz soluk ve yeşil olup yaşlı yapraklar sarımsı portakal bir renk gösterir ve zamanından önce dökülürler.Şeftali ağaçlarında sürgünler kısa ince ve sıkışık görünümdedir. Kabuk kahverenginden pembemsi renge değin değişir. Yapraklar sarımsı yeşil renklidir. Narenciyelerde yapraklar küçük olup soluk sarımsı yeşil renklidir. Ağaçlarda büyüme düzensiz olup çalı görünümündedir.
Kaynakça : Bitki Besleme Ders Notları Yrd.Doç.Dr. Yasin DEMİR